Quy luật hay tập quán

Luật chơi :
Khi thua cuộc, thậm chí tiêu tan mọi thứ mà bạn có, có lẽ bạn sẽ nghĩ về nguyên nhân thua cuộc do mình yếu kém về năng lực. Thực ra không phải lỗi ở bạn. Chính bạn đã thua ngay từ lúc bắt đầu cuộc chơi, vì quy ước hay luật chơi không công bằng với bản thân bạn, nhưng vì bạn không hiểu hoặc vô tình không xem luật chơi có hợp với mình không nên đã mang lấy sự bất bình đẳng cho cá nhân mình. Ví như bạn chơi đuổi bắt với một người là vận động viên điền kinh, anh ta chạy nhanh và có kỹ thuật hơn nhiều so với bạn -người thường, nên đáng lẽ luật chơi giữa bạn và anh ta phải khác với cuộc chơi của những vận động viên chuyên nghiệp.

Luật rừng:
Ai cũng biết Hổ báo thường được coi là chúa sơn lâm, nó thống trị muông thú khác bằng sức mạnh, bằng cách ăn thịt hay vồ những con mồi nào yếu hơn, nên nó có khu rừng riêng. Không con vật nào dám đến gần hoặc tranh chấp những miếng mồi của nó, vì sợ sức mạnh và sợ bị chết bới chúa sơn lâm hung ác.

Luật đời hay luật thỏa hiệp:
Giáo sư luật của mình, đã từng tốt nghiệp trường Yale, kể câu chuyện về ô tô -món quà độc ác mà quỷ dữ tặng cho loài người chúng ta, trước khi tặng nó nói rõ, nó giúp con người chạy nhanh như gió nhưng con người phải cống cho quỷ tính mạng của những đồng loại mình.
Vì chấp nhận nên, mỗi năm nước Nhật dù rất văn minh, tìm cách chống lại việc này, nhưng không được nên hàng ngàn người bị chết vì tai nạn ô tô. Một thứ luật bất công nhưng có sự thỏa hiệp của chính con người trong xã hội với ác quỷ.

Luật tục:
Nếu chỉ tắm bằng nước sạch hoặc uống nước lã chưa đun sôi ngay tại vòi nước công cộng ở Nhật được coi là phổ biến. Nhưng ở ta, nhiều làng quê rửa mặt bằng nước ao, hoặc gánh nước ở đình làng về ăn đã thành thói quen bao đời nay. Nó thành tập quán là giếng đình được tu bổ, sửa chữa để giữ nước sạch, ai làm bẩn nguồn nước này sẽ bị làng bắt phạt, phải đóng góp gạch và tiền bạc cho làng khắc phục, làm sạch nguồn nước chung. Nhưng nay việc đóng góp xây dựng này tiếp tục còn duy trì thường xuyên và áp dụng cho mọi cá nhân của làng. Vì một số làng có quy định trong hương ước-lệ làng rằng việc đóng góp làm hạ tầng nông thôn là nghĩa vụ bắt buộc chung.

Luật bất thành văn:
Ở xứ sương mù Anh Quốc, dù xa xôi nhưng cũng có những phong tục của họ, ví như giới quý tộc, thượng lưu có nguồn gốc xuất thân từ hoàng tộc, quan chức triều đình, nên họ luôn có tư tưởng và có trong mình huyết thống của tổ tiên họ - một tầng lớp cai trị của xã hội trước. Nước Anh thay đổi trật tự, bầu cử Nghị viện và để lập nên Thủ tướng đại diện ý muốn của đã số dân chúng. Thế nhưng tục lệ có Đức Vua và Nữ hoàng có từ xa xưa, đi vào tiềm thức của xã hội rồi nên dân Anh không phế bỏ Vua và Nữ hoàng mà còn giữ lại Viện nguyên lão-thượng nghị viện hay nơi duy trì tiếng nói của những người trong hoàng tộc và những vương triều cũ.

Luật học:
Chẳng qua là những lý lẽ hay triết lý được đúc kết sau khi hiểu thấu các quy luật khách quan trong các hệ thống pháp luật. Câu nói kinh điển của các nhà tư tưởng lớn là " các nhà làm luật cần hành động như các nhà khoa học tự nhiên, thực nghiệm và rút ra quy luật tự nhiên, quy luật xã hội để đưa vào các đạo luật"

Phan Hoàng Ngọc